Slawe is gebruik vanaf die vroeë dae van die Kaapse nedersetting. In 1717 was daar 2,523 slawe in privaat besit in die kolonie en teen 1795 het die getal gestyg tot 16,789. Gedurende hierdie tydperk was daar meer slawe as vry burgers.
Tydens die sewentiende eeu was meeste van die slawe wat Kaap toe gebring is afkomstig van Madagaskar. Teen die begin van die agtiende eeu was byna die helfte van die slawe van Indië en Sri Lanka terwyl nog 20 persent van Suidoos-Asië, in die omgewing van die VOC se hoofkwartiere in Batavia (hedendaagse Jakarta), afkomstig was. Teen die einde van die eeu was ‘n groot gedeelte van die slawe ingevoer van Oos-Afrika, meestal van hedendaagse Mosambiek.
‘n Kaapse slaaf besig om te skoffel onder toesig (Peter Kolb 1719)
Aangesien enige kinders gebore van vroulike slawe in die Kaap ook slawe was, het die persentasie van Kaaps-gebore slawe geleidelik toegeneem. Die slawe gemeenskap in die Kaap was ook ongewoon in vergelyking met dié van die Europese kolonies in die Amerikas aangesien hulle sy-aan-sy gewerk het met werkers van die inheemse bevolkings. Gevolglik was emosionele en seksuele verhoudings tussen manlike slawe en vroulike Khoi redelik algemeen op plase.
In die Kaap het slegs die rykste boere en huishoudings meer as twintig slawe besit. Die meerderheid het minder as tien besit, sommiges het net een of twee gehad en party het geen slawe besit nie.
Die rykste bronne om die ervaringe van die slawe aan die Kaap te verken is die goed-bewaarde rekords van die Raad van Justisie waaruit die dokumente in hierdie volume verkry is. Hulle wys die verskeie maniere waarop die slawe hul slawerny teëgestaan het en dus aan die verkeerde kant van die gereg geëindig het. Die rekords handel nie net oor teenkanting nie, maar verskaf ook details oor die lewens- en werksomstandighede wat geheers het.
Slawe op Groenemarkplein, Kaapstad, 1764
Dit was egter nie net slawe wat van misdade aangekla is nie. Partykeer was die rolle omgeruil. Daar is verskeie gevalle waar die eienaars aangekla en skuldig bevind is van mishandeling van hul slawe. Die verslae onthul ook die taalkundige kompleksiteit van die Kaapse samelewing en is waardevol vir historici oor die ontwikkeling van die Afrikaanse taal.
Die slaaf Jonas van Manado se brief aan sy minnares (1719)
Hierdie volume is ‘n eerste in Suid-Afrikaanse geskiedskrywing en bevat ‘n versameling van 87 woordelikse verslae van verhore waarby slawe betrokke was aan die Kaap gedurende die agtiende eeu. Die verhore werp nie net lig op die grieselige besonderhede van misdaad en straf in die Kaap in hierdie eeu nie, maar spreek ook boekdele oor die lewens, werksaamhede, tale en uitkyk van slawe en ander inwoners van die Nederlandse kolonie. Die leser sien die slawe as vlees en bloed wesens eerder as ‘n gesiglose, stille massa wat net deur buitestaanders beskryf en opgesom word. Die transkripsies word in die oorspronklike Nederlands gepubliseer met Engelse vertalings.
UITTREKSEL UIT DIE TEKS
| CJ 387 Criminele Process Stukken, 1766, ff. 132-34 | TRANSLATION |
|---|---|
| Huijden, den 3e Februarij 1766, compareerde voor mij, Lucas Sigismundus Faber, geswooren clerck ter secretarije van justitie deeses gouvernements, praesent de naargemelde getuijgen, de slavin Dela van Bengalen, toebehoorende den burger Nicolaas Godfried Heijns, van competenten ouderdom, dewelke ter requisitie van den heer Independent Fiscaal, Jan Willem Cloppenburg, verklaarde hoe waar is:
Dat der comparante meede slavin Flora van Bengalen, nu wel een maand voorleeden, naar gissing op een seekeren Maandag, sonder egter den datum onthouden te hebben, des morgens om groene amandelen te verkoopen uitgegaan en, de clocque elff uuren, weederom te huijs gekoomen sijnde, deselve in het voorhuijs staande, teegens haar juffrouw, ofte de huijsvrouw van voormelde Heijns, die in de kaamer had geseeten, van den verkoop dier amandelen verslag gedaan het. Dat der comparante leijffheer, dewelke in die kaamer op de kooij geleegen had en een wijnig beschonken geweest was, daarop aan het vloeken gegaan sijnde, terwijl voormelde Flora naar de combuijs sig begeeven had, denselven van die kooij opgereesen en meede naar de combuijs gegaan was, als wanneer eevengemelde der comparante leijffheer voormelde Flora, soo als den drumpel dier combuijs deur had betreeden, gevraagt had off sij niet wist dat hij in de kaamer op de kooij had geslaapen. Dat gedagte Flora daarop van neen sijnde koomen te antwoorden, der comparante leijfheer haar Flora een klap of vier in het aangesigt gegeeven had, dog gemelde slavin sig alsdoen naar den, aan het ander eijnd der combuijs staanden, vuurhaard geritireerd hebbende, had geciteerde der comparante leijffheer een, bij de vuurhaard geleegen hebbende, aschschop opgenoomen en gedagte Flora daar mede een slag aan de regter seijde van het hoofd toegebragt, waarop door gemelde der comparante leijffheer dien slag hervat zijnde, was denselven egter door desselfs soon Hendrik Heijns, dewelke zijn hand gevat had, onder het seggen: Och, vader; daarin verhindert. Dat der comparante meergemelde leijffheer vervolgens naar de camer gegaan, en aan tafel geseeten sijnde, middelerwijl door de comparante het eeten op de tafel was geset geworden, denselven de slavin Flora uijt de combuijs, om de tafel op te passen, geroepen had, dog gemelde Flora – dewelke, door de ontfangene slag op het hoofd sterk bloede, flaauw geworden sijnde – met het hoofd teegens een der posten leunende gaan staan, sulx meergeciteerde der comparante leijffheer haar Flora gevraagt had off sij nog een tweede slag wilde hebben, dog deselven daar op neen g’antwoord hebbende, was sij Flora, naar dat der comparante leijffheer gegeeten en voorts sig ter rust begeeven had, door de soon van gemelde der comparante lijffheer, in naame Hendrik, het haaijr van het hoofd weggesneeden, en haare wond met wijn gesuijvert geworden, dan nademaal egter het bloed niet had kunnen gestelpt worden, had seij Flora uijt vrees sig ten huijse uijt en, ten eijnde weegens dit geval klagten te vallen, naar den heer requirant begeeven. Niets meer verklaarende, geeft de comparante voor reedenen van weetenschap als in den text, met praesentatie hetselven nader gestand te doen. Aldus gepasseert ter secretarije van justitie des Casteels de Goede Hoop, ter praesentie der clercquen Pieter Caspar Broedersz en Frederik Wilhelm Allemann, als getuigen, die de minute deeses, beneevens de comparante ende mij, geswoore clercq, meede behoorlijk hebben gesubscribeert. ‘Twelk ik getuige, [get.] L.S. Faber, geswoore clercq. |
Today, 3 February 1766, there appears before me, Lucas Sigismundus Faber, sworn clerk in the office of the secretary of justice of this government, in the presence of the witnesses named below, the slave Dela van Bengalen, belonging to the burgher Nicolaas Godfried Heijns, of competent age, who, on the requisition of the honourable independent fiscal, Jan Willem Cloppenburg, declares it to be true.
That fully a month ago now, probably on a certain Monday, without however being able to remember the date, the deponent’s fellow slave, Flora van Bengalen, went out in the morning to sell green almonds, and returned home again at eleven o’clock, when she stood in the voorhuijs and reported about the sale of these almonds to her juffrouw, the wife of the aforementioned Heijns, who was sitting in the room. That the reporter’s owner, who had been lying in that room on a bed, and who was somewhat drunk, thereupon started swearing and, while the aforementioned Flora went to the kitchen, got up from the bed and also went to the kitchen, which is said owner of the deponent, as soon as he had entered through the kitchen door, asked the aforementioned Flora whether she knew he had been sleeping on the bed in the room. That when Flora answered: “No” to this, the deponent’s owner gave the said Flora about four slaps in her face. When the aforementioned slave then retreated to the hearth, which was at the other side of the kitchen, the deponent’s owner took up an ash shovel lying by the hearth, and gave the said Flora a blow with it on the right-hand side of her head, whereupon the deponent’s owner wanted to continue with a further blow, but was prevented from it by his son, Hendrik Heijns, who grabbed his hand while saying: “Oh, father”. That the deponent’s said owner then went to the room, sat down at the table, on which the deponent had meanwhile laid the meal, and called the slave Flora from the kitchen to come and serve at the table. However, the said Flora, who was bleeding heavily from the blow she had received on her head, became faint, and stood leaning with her head against one of the posts [of the door], which is when the aforementioned owner of the deponent asked Flora if she wanted to have a second blow, but that she answered: “No” to this. When the deponent’s owner had eaten and afterwards went to rest, his son, by the name of Hendrik, cut Flora’s hair from her head and cleaned her wound with wine, but since this bleeding could not be staunched, Flora went from the house out of fear and went to the honourable petitioner in order to complain about this incident. There being nothing more to declare, the deponent asserts to be convinced of the accuracy of her statement as in the text, with presentation to subsequently confirm the same. Thus recorded at the office of the secretary of justice of the Castle of Good Hope in the presence of the clerks Pieter Caspar Broedersz and Frederik Wilhelm Alleman, as witnesses, who have signed the original of this together with the deponent and me, the sworn clerk. Which I declare, [signed] L.S. Faber, sworn clerk. |
Redakteurs
Nigel Worden is ‘n Professor in Historiese Studies aan die Universiteit van Kaapstad en spesialiseer in die geskiedenis van Kaapse slawerny. Hy is die skrywer van Slavery in Dutch South Africa (1985) en medeskrywer van Cape Town: The Making of a City (1998). Sy huidige navorsing is oor die vorming van sosiale identiteite in VOC Kaapstad.
Gerald Groenewald het aan die Universiteit Kaapstad studeer waar hy in geskiedenis en taalkunde opgelei is. Hy het verskeie artikels gepubliseer oor Kaapse geskiedenis en is tans besig met sy doktorale proefskrif oor die veranderende sosiale formasies in VOC Kaapstad.