HiPSA Volume III – 1

James Laing is op 6 September 1803 gebore en het in die Skotse Hooglande grootgeword. In 1822 het hy na die Universiteit van Edinburgh gegaan, waar hy kursusse gevolg het in klassieke tale, filosofie, teologie en ʼn aantal mediese vakke. Die Glasgow Missionary Society het hom ingedeel by die Burnshill Mission aan die Ooskaapse grens, en op 11 Oktober 1830 het hy op ʼn seilboot na die Kaap vertrek. Van daardie dag af het hy feitlik ononderbroke ʼn joernaal gehou, tot ʼn week voor sy dood in 1872.

Laing se joernale beslaan vier gebonde volumes, in totaal meer as tweeduisend bladsye. Hulle word bewaar in die Cory Biblioteek vir Geesteswetenskaplike Navorsing, Rhodes Universiteit, as deel van die Lovedale Versameling. Laing se joernale maak ʼn belangrike deel uit van die klein versameling dokumente van die Glasgow Missionary Society wat bewaar gebly het. Daar is besluit om vir hierdie volume slegs die eerste deel van sy joernale te redigeer.

Voorbeeld van Laing se handskrif.
Hoofman Ngqika se vrou Suthu
Maqoma in Westerse Klere
Burnshill 1836 – Sendingstrasie van die Glasgow Missionary Society

Toe Laing na die Kaap vertrek het, het hy min geweet van die gebied en nog minder van die taal van die mense. Laing het geworstel om isiXhosa te leer maar het dit later volkome baasgeraak. Sy weergawes van die taal in sy joernaal is verbasend korrek, gegewe die beperkte hoeveelheid gedokumenteerde isiXhosa in sy tyd. Sy joernaal is daarom van besondere belang vir Xhosa-linguiste, aangesien dit een van die vroegste beskrywings bevat van die komplekse fonetiek van Xhosa. Hierdie volume bevat ook uiters belangrike ooggetuie-verslae van Xhosa-gebruike en -seremonies, wat van groot waarde vir historici en antropoloë is. Die betekenis van Laing se joernale is drieërlei: sy vroeë taalkundige bydraes, sy gedetailleerde beskrywings van Xhosa- genealogie, en sy etnografiese karakterisering van die Xhosas.

James Laing was een van die eerste sendelinge van die Glasgow Missionary Society toe hy in 1831 by die Oosgrens van die Kolonie aangekom het. Hierdie volume bevat die joernale van die eerste ses jaar van sy verblyf, ʼn stormagtige tyd aan die Ooskaapse grens. Laing was ʼn private man wat heelwat minder oor homself geskryf het as oor die amaXhosa vir wie hy gedien het; hy het ʼn onversadigbare belangstelling gehad in hul taal, genealogie, geskiedenis, gebruike en maatskaplike struktuur. Dit, saam met sy uiteindelike bemeestering van isiXhosa, het aan hom ʼn ongeëweenaarde insig in die amaXhosa-samelewing verskaf. Sy noue verbintenis met hul leiers in die Amathole-gebied het hom in staat gestel om, in die jare voor en tydens die Sesde Grensoorlog van Onteiening (1834-5) waarnemings te maak van hul toenemende agterdog, woede en vyandigheid oor die koloniale owerhede se invalle en van hul strooptogte wat in weerwraak daarop gevolg het. Sy insigte bied nuwe perspektiewe op die groeiende krisis aan die grens, asook op die wrede gedrag tydens die oorlog en sy brutale verskuiwing na die garnisoendorp Grahamstad vir die duur van 1835.

Laing se belangstelling, vriendelikheid, opregtheid en empatie het hom die vertroue laat wen van amaXhosa leiers soos Maqoma, Suthu, Sandile en ook van die vele ander amaXhosa wat hy ontmoet het. Toe hy in 1872 gesterf het, het ʼn doodsberig, gepubliseer in isiXhosa, na hom verwys as “Indoda ebisithanda” (die man wat vir ons lief was).

amaXhosa Genealogie soos opgestel deur Laing

Om die vroeë stamvaders van die amaXhosa kronologies te bepaal voor die Xhosa Koning Phalo (c.1715-1775) is nie moontlik nie. Volgens Peires is hierdie die vroegste bevestigde datum vir ‘n heerser van die amaXhosa en hier is die datum van Phalo se sterfdatum ook onseker. Daar is min sekerheid oor die tydperk toe Phalo regeer het maar Peires glo dat hy gesetel was wes van die Keirivier, op die walle van die Izeli, ‘n sytak van die Buffelsrivier.
Gedurende 1836 het Laing verskeie onderhoude met afstamelinge van Ngqika gevoer wat nuwe insigte oor die oorsprong van die amaXhosa na vore gebring het.

REDAKTEUR

Sandra Rowoldt Shell is in Zimbabwe gebore en het verskeie dekades gewerk as ʼn navorsingsbibliotekaris in Afrika-studies. Sy het in haar navorsing gefokus op die geskiedenis van die Ooskaap en het ʼn doktorsgraad in geskiedenis aan die Universiteit van Kaapstad behaal. Op die oomblik is sy Senior Navorsingsgenoot van die Cory Biblioteek vir Geesteswetenskaplike Navorsing, Rhodes Universiteit, Suid-Afrika. Haar mees onlangse publikasie is Children of Hope: The Odyssey of the Oromo Slaves from Ethiopia to South Africa